Του Ιωάννη Θ. Κουτσοκώστα
|
ΟΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ ΣΤΙΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΕΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΗΡΩΙΚΗ ΕΞΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και της Εθνικής Παλιγγενεσίας η Αιτωλοακαρνανία ήταν ένα μεγάλο χειμαδιό των Σαρακατσάνικων τσελιγκάτων, που ξεκαλοκαίριαζαν στα ανυπόταχτα Άγραφα, τα Τζουμέρκα και στο Βάλτο, όπου διαφέντευαν οι Σαρακατσαναίοι κλεφταρματολοί Κατσαντωναίοι, ο Γώγος Μπακόλας, οι Κουτελιδαίοι, οι φοβεροί Καραϊσκαίοι, οι Συκάδες με τα παρακλάδια τους Βλαχοπουλαίους, Λαμπραίους και Αραπογιανναίους , ο κλεφταρματολός του Ζυγού και στρατηγός στον Αγώνα Μακρής Δημήτριος και ο Γιωργάκης Τσιόγκας, πρωτοπαλίκαρο και πρωτεξάδελφος του Κατσαντώνη και αρματολός της Βόνιτσας, που κατά τον Κασομούλη. «φέρονταν σαν πατέρας και προστάτης των συρρεόντων στην περιοχή βλαχοποιμένων» .
Πολλοί επώνυμοι και ανώνυμοι Σαρακατσαναίο συμμετείχαν στα κλεφταρματολικά σώματα της περιοχής και πήραν μέρος στην Επανάσταση του 1821 και ιδιαίτερα στην Δυτική Ρούμελη και στις πολιορκίες του Μεσολογγίου, όπως:
1).ο στρατηγός Λιακατάς Γρηγόριος, αρματολός Κλεινοβού Ασπροποτάμου, «ο ομορφότερος των καπεταναίων». Tο σώμα του κατά τον Κασομούλη «έως 80 εσύγκειτο (αποτελούνταν) από ανεψιούς και άλλους συγγενείς του, οι οποίοι ποτέ δεν τον άφηναν». Αρχικά τοποθετήθηκε στην τάπια της Κλείσοβας και στην συνέχεια έπεσε ηρωικά μαχόμενος στις 26 Φλεβάρη 1826 υπερασπιζόμενος το νησάκι του Ντολμά κοντά στο Αιτωλικό μαζί με τον αδελφό του Αντιστράτηγο Μήτρο, τα ξαδέλφια του Μπακαίους η Λιακαταίους του Βάλτου Γιώργο, Νικόλαο και τα άλλα ξαδέλφια του (39 μόνο Λιακαταίοι μαζί),τον Αλεξίου η Αλεξάκη(Βλαχογιάννη) και τον Κωστούλα Κατσαρό, ηρωικό οπλαρχηγό με τον βαθμό υποχιλίαρχου από τον Βάλτο .
2). Ο κατά τους Στέφανο Γρανίτσα και Λάζαρο Αρσενίου σαρακατσάνος με ρίζες από την Ακαρνανία και πεθερός του Γρηγόρη Λιακατά στρατηγός Στουρνάρης Νικόλαος, αρματολός Ασπροποτάμου και αρχηγός της Φρουράς, με πολλούς Σαρακατσαναίους παλικάρια όπως τον Πάνου Νικόλαο, που εγκαταστάθηκε στο Μπεσχένι (σημ. Παρόρι) Φθιώτιδας και άλλους. Έπεσε ηρωικά μαχόμενος κατά την Έξοδο και μάλιστα επικαλούμενος την βοήθεια των τεσσάρων Σαρακατσαναίων παλικαριών του, των αδελφών Μακρυγένη, προγόνων των σημερινών Ακριβάκηδων της Βοιωτίας λέγοντας «που είστε μωρέ παιδιά κλεφτόπουλα, παιδιά του Μακρυγένη; ».
3). Ο στρατηγός Ανδρέας Ίσκος ή Καραϊσκος, αρματολός του Βάλτου και ετεροθαλής αδελφός του αρχιστράτηγου της Ρούμελης Γεωργίου Καραϊσκάκη, που διετέλεσε αρχηγός της Φρουράς πριν την Έξοδο στην «Μεγάλη Τάπια» έχοντας στο σώμα του σαν παλικάρια του τον εξάδελφό του και γενναίο οπλαρχηγό-μαχητή Ίσκο Χρόνη,γνωστό σαν Κουλοχέρη η Μπράτιμο, τα αδέρφια Δημήτριο, Τριαντάφυλλο και Αναστάσιο Παλιούρα από την Βελαώρα των Αγράφων και πολλούς άλλους Σαρακατσαναίους. Αργότερα, κατά την Έξοδο ήταν απεσταλμένος στο Ναύπλιο για να ζητήσει την άμεση βοήθεια της Κυβέρνησης.
4) ο στρατηγός Δημήτριος Μακρής, αρματολός του Ζυγού, πρόγονος των Σαρακατσαναίων Μακραίων της Αιτωλίας και Φθιώτιδας, που «διέσχισε σώος τον κλοιό με την βαριά κάπα, το γιαταγάνι του και όλη την ασημένια αρματωσιά του» σώζοντας πολλά γυναικόπαιδα και έχοντας μαζί του, τον αδελφό του καπετάνιο Γιάννη Μακρή(πρόγονο των Μακρυγιανναίων της Φθιώτιδας) με τον γιό του Γεώργιο, σαν σωματάρχη και σημαιοφόρο τον σαρακατσάνο Αθανάσιο Σαλάπα και τα τέσσερα αδέλφια του Αλέξη, Αντώνη, Βασίλη και Κώστα, σαν «μπουλουξήδες» (σωματάρχες μικροκαπεταναίους) τον Μπαλάσκα Αθανάσιο, τον Γυφτάκη Γιάννη, τους Κουτσαίους, τον Καπούλα Γεώργιο,τον Λαδιά Νικόλαο και τον Κερασοβίτη Νικόλαο με τα πρωτοξάδερφά του, τους αδελφούς Αθανάσιο και Δημήτριο Σαλαγιάννη, που σκοτώθηκαν πολεμώντας ηρωικά υπό τις διαταγές του Γεωργίου Καραϊσκάκη αργότερα στην μάχη της Αράχοβας, τους Αλεξάκη Δημήτριο, Γαλαζούλα Κώστα, Τσούλο Νικόλαο, Κουμπή Γιάννη και πολλούς άλλους σαν παλικάρια του στο σώμα του .
ΜΑΚΡΗΣ ΔΗΜΉΤΡΙΟΣ |
ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ ΑΛΕΞΑΚΗΣ |
5) ο στρατηγός Κώστας Βλαχόπουλος, αρματολός και αρχηγός των Βλοχαϊτών και μετέπειτα στρατηγός και «Πρώτος Έλληνας Αρχηγός Χωροφυλακής» έχοντας μαζί του τον ηρωικό σαρακατσάνο ταγματάρχη Καπλάνη Γεώργιο, τον Λάγιο Γιάννη, τους Μοσχαίους Κώστα, Γιάννη και Χρήστο και πολλούς άλλους σαρακατσαναίους παλικάρια.
6) ο στρατηγός Αλεξάκης Βλαχόπουλος, αρματολός Βλοχού και στην συνέχεια διορισμένος από την Κυβέρνηση Επιθεωρητής της Φρουράς και αργότερα Υπουργός Κυβερνήσεων επί Καποδίστρια και Όθωνα, Αρχηγός Χωροφυλακής και Υπασπιστής του Βασιλιά Γεωργίου του Α΄.
7) ο υποπλοίαρχος Δημήτριος Βλαχόπουλος, αδελφός των προηγουμένων, που επικεφαλής στολίσκου διέσχισε τον θαλάσσιο κλοιό των πολιορκητών και ενίσχυσε τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» με πολεμοφόδια και τρόφιμα.
8) ο στρατηγός Γιωργάκης Τσόγκας, αρχικά βρίσκεται μέσα στην Φρουρά στην «Τάπια του Κουτσιούκου» και στην συνέχεια απέξω παρενοχλώντας και κτυπώντας τους πολιορκητές με τον αντιστράτηγο Κωνσταντή Λεπενιωτάκη, πρωτοεξάδελφο των Κατσαντωναίων, που έπεσε ηρωικά κατά την Έξοδο και πολλούς σαρακατσάνους μαχητές όπως τους συγγενείς και αξιωματικούς του Παλιοκώστα Τσόγκα, Παλιογιώργο Γιάννη, τους Πατσαουραίους Γιώργο, Μήτρο και Σπύρο, τους Μπαλασκαίους Γιάννη και Κώστα,τα αδέλφια Γιώργο και Δήμο Μπίνα, τους αρχιτσελιγκάδες Παλούκη Γιάννη και Μωραϊτη Αθανάσιο και πολλούς άλλους
9) ο στρατηγός Δημοτσέλιος ή Δήμος Φερεντίνος και γνωστός σαν «Γεροδήμος», από τους ξακουστούς Κατσαντωναίους και την μεγάλη γενιά των Σαρακατσαναίων Φερεντιναίων της Ηπείρου. Αρχικά βρίσκεται μέσα στην Φρουρά στην «Τάπια του Μονταλεβέργ» και στην συνέχεια απέξω μαζί με τον Γιωργάκη Τσόγκα χτυπώντας τους Τούρκους με καπετάνιο και εκατόνταρχους τον ανεψιό του Φερεντίνο Γιάννη, Στούπα Ανδρέα και άλλους σαρακατσαναίους παλικάρια.
10) ο μετέπειτα Αρχιστράτηγος της Ρούμελης Καραϊσκάκης Γεώργιος, σαρακατσάνος με βεβαιότητα από την μάνα του Ζωή (Διαμάντω κατά κόσμο) Ντιμισκή και από πατέρα σαν νόθος γιός του τρομερού σαρακατσάνου αρματολού του Βάλτου Μήτρου Καραΐσκου, που βρίσκονταν σε διαρκή συνεννόηση με τους πολιορκημένους και με το ασκέρι του απέξω παρενοχλούσε τους Τούρκους. Είχε μαζί του πολλούς Σαρακατσαναίους καπεταναίους, όπως τον χιλίαρχο και αρχιτσέλιγκα Καπετάν Πάνο Ζάραγκα ή Αλεξανδρή από τον Κραβασαρά (σημ. Αμφιλοχία), που είχε διαθέσει για την διατροφή των πολιορκημένων διακόσια(200) στην πρώτη πολιορκία και διακόσια τριάντα(230) γιδοπρόβατα και πολλά τρόφιμα στην δεύτερη πολιορκία, τα αδέλφια Μπαλατσό Βαγγέλη και Αποστόλη και τους Βελέντζα Ζαχαρία, Ζυγούρη Δημήτριο, Κατσαρό Γεώργιο(πρόγονο των Κατσαραίων της Θεσσαλίας) και παλικάρια τους Μάστορα Αθανάσιο, Κολοβό Χρήστο, Καραλή Γεώργιο, Φάσσα Γιάννη, Φούκα Αθανάσιο και πολλούς άλλους.
Για την οχύρωση του Μεσολογγίου συνεργάστηκε ο Αλεξάκης Βλαχόπουλος με τον Αθανασίο Ραζηκότσικα, ενώ σημαντική ήταν η οικονομική συμβολή του πλούσιου σαρακατσάνου αρχιτσέλιγκα και προύχοντα του Αστακού Τάτση Μαγγίνα..
Ακόμη ο σαρακατσάνος κατά τον ευρυτάνα βουλευτή και γερουσιαστή Γιάννη Τσιγκόλη αρχιτσέλιγκας των Αγράφων Λογοθέτης Γκαβοστέργιος ή Ζώτος και προύχοντας στον Φουρνά της Ευρυτανίας πρόσφερε σε μια μέρα δύο καΐκια (φορτία) καλαμπόκι για την διατροφή των υπερασπιστών του Μεσολογγίου!!!
Πριν την Έξοδο σκοτώθηκαν σε μάχες πολεμώντας γενναία οι σαρακατσαναίοι Γιάννης Μπράσκας, αντιστράτηγος, πρωτεξάδελφος των Βλαχοπουλαίων και καπετάνιος του Σοβολάκου, ο αντιστράτηγος Λεπενιωτάκης η Λεπενιώτης Κωνσταντής, πρωτοεξάδελφος των Κατσαντωναίων και πρόγονος των Λεπενιωταίων Ευρυτανίας, ο Ίσκος Χρόνης, εξάδερφος των Καραϊσκαίων, ο Ζαρκάδας Σπύρος, εξάδελφος του Γρηγόρη Λιακατά και ο Μακρής Γεώργιος, ανεψιός του στρατηγού Μήτρου Μακρή, ο Δήμος Μπίνας,ο Χασιακής Στέφανος και πολλοί άλλοι.
Κατά την Έξοδο, επίσης, διακρίθηκε ο Σαρακατσάνος Σκούφος Χρήστος, γαμπρός του Σαρακατσάνου καπετάνιου-σωματάρχη των στρατηγών Γ. Τσιόγκα και Γ. Καραϊσκάκη Γιώργου Ζαρκαδούλα, που οι απόγονοί του σήμερα είναι εγκαταστημένοι στην Αττική, αφού κατάφερε να οδηγήσει και να περισώσει σαράντα γυναικόπαιδα.
Σκοτώθηκαν οι Καπουλαίοι Βασίλης, Γιώργος, Θωμάς, αδέλφια του Μήτρου Καπούλα, σωματάρχη στο σώμα του Μήτρου Μακρή, και αιχμαλωτίστηκαν η μάνα και η αδελφή τους Χρυσαυγή, οι Αποστόλης και Δημήτριος Καψάλης, παιδιά του θρυλικού Χρήστου, που οδηγήθηκαν στην Αίγυπτο απ’ όπου απελευθερώθηκαν μετά από χρόνια, και η Τσιλιγκίρη Αικατερίνη του Κ, που το 1833 βρέθηκε στη Φιλιππούπολη της Βουλγαρίας και εξαγοράστηκε
Ακόμη η έντονη προφορική παράδοση των αγραφιωτών σαρακατσαναίων Ζαρκαδαίων* από την Φθιώτιδα και των Καψαλαίων** από την Φραγκίστα των Αγράφων θέλει σαν σαρακατσάνο και πρόγονό τους τον ηρωικό κι ασπρομάλλη γέρο-Καψάλη Χρήστο,γαμπρό από αδελφή του δασκάλου του Γένους Παναγίωτη Παλαμά. Ο γερο-Καψάλης, μην μπορώντας να συμμετέχει στην Έξοδο προτίμησε να πεθάνει στα ερείπια της πατρίδας του. Την παραμονή της Ηρωικής Εξόδου συγκέντρωσε πολλά γυναικόπαιδα και ασθενή και εξαντλημένα από την πείνα και τις αρρώστιες άτομα και όσους ανάπηρους δεν μπορούσαν να πάρουν μέρος στην Έξοδο. Κατέλαβε την γεμάτη εκρηκτικές ύλες πυριτιδαποθήκη κάτω από τον προμαχώνα του Μπότσαρη .Όλοι μαζί την νύχτα έψελναν νεκρικές ακολουθίες κι ο ίδιος κρατούσε συνεχώς ένα αναμμένο δαυλί στο χέρι του. Το πρωί, όταν οι μανιασμένοι Τούρκοι εισέβαλαν στην πόλη, ο Καψάλης, αφού ασπάσθηκε την μισοπεθαμένη από την ασιτία σύζυγό του Αλεξάνδρα,ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη μαζί με όλους τους παραβρισκόμενους και αλλά και πολλούς εχθρούς τουρκοαραπάδες (πάνω από χίλιους).
Τα παιδιά του θρυλικού Χρήστου, Αποστόλης και Δημήτριος , οδηγήθηκαν στην Αίγυπτο απ’ όπου απελευθερώθηκαν και επέστρεψαν στο Μεσολόγγι μετά από χρόνια .
1.Σημ. Ο πρόγονός τους Παύλος Ζαρκάδας ήταν γαμπρός από αδερφή του Χρήστου Καψάλη
2.Σημ. Οι πρόγονοί τους Καψαλαίοι, συγγενείς του Χρήστου Καψάλη. ξεκαλοκαίριαζαν έξω από τα Βραγκιανά(γνωστα και σήμερα Καψαλαίικα των Αγράφων) μαζί με τους Ζαρκαδαίους και τους Μαργωναίους και ξεχείμαζαν στην Αιτωλοακαρνανία. Ο Χρήστος Καψάλης σαν αρχιτσέλιγκας, που ήταν, νυμφεύτηκε την Αλεξάνδρα, κόρη του δασκάλου του Γένους και Διευθυντή των Σχολών των Βραγκιανών κι αργότερα του Μεσολογγίου Παναγιώτη Παλαμά, που κατάγονταν από τον Παλαμά Καρδίτσας και αργότερα εγκαταστάθηκε στο Μεσολόγγι. Οι απόγονοί του α) τα εγγόνια του ο Χρήστος Καψάλης, έγινε Πρόεδρος του Αρείου Πάγου και ο Παναγιώτης Καψάλης, έγινε Δήμαρχος Μεσολογγίου και βουλευτής Αιτωλοακαρνανίας και β) ο δισέγγονός του Δημήτριος Χρ. Καψάλης, Πρεσβευτής και δισέγγονός του από θυγατέρα ήταν και ο μακεδονομάχος Καπετάν Καψάλης(ανθυπίλαρχος Πραντούνας Χρήστος),που σκοτώθηκε σε ενέδρα κομιτατζήδων στις 28/4/1906 στον Βάλτο των Γιαννιτσών. Επίσης δισέγγονος του Παναγιώτη Παλαμά υπήρξε ο εθνικός ποιητής μας Κωστής Παλαμάς.
3.σημ. Επίσης την ίδια μνήμη και παράδοση διατηρούν και οι σαρακατσαναίοι Καψαλαίοι της Αττικής, όπως με διαβεβαίωσε στις 29/4/2017 και ο Δημήτριος Στεργίου Καψάλης,απόστρατος Ταξίαρχος των ΤΘ Στρατού και επί σειρά ετών δήμαρχος Πεντέλης.
-----------------------------------------------------------------------------
Την δόξα, λοιπόν, του Μεσολογγίου μοιράζονται και επαυξάνουν οι σαρακατσαναίοι, αφού σημαντικό μερίδιο αυτής είχαν και αυτοί μαζί με τους υπερασπιστές του ντόπιους Μεσολογγίτες–Αιτωλοακαρνάνες, Σουλιώτες και λοιπούς Έλληνες από διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Η ΗΡΩΙΚΗ ΕΞΟΔΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ (10-4-1826)
Τέλος οι σαρακατσαναίοι εκτός απο την ενεργό συμμετοχή τους τραγούδησαν με πολλά τραγούδια την Ηρωική Έξοδο των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» όπως είναι και το παρακάτω θλιβερό τραγούδι της τάβλας, που τραγουδιέται στην Ρούμελη και στην Ήπειρο και κυρίως στην Αιτωλοακαρνανία.
Ένα Σαββάτο αποβραδίς κι ανήμερα Λαζάρου,
πέρασα από το Αντιλικό(Αιτωλικό) κι από το Μισολόγγι,
Κι άκουσα αντρίκια κλάματα, γυναίκεια μοιρολό(γ)ια,
Δεν κλαίνε για τον πόλεμο, που θέλ’ να σκοτωθούνε
Μον’ κλαίνε για τον χωρισμό, που θέλ ’ να χωριστούνε.
Στον 3ο στίχο «κι άκουσα αντρίκεια κλάματα, γυναίκεια μοιριολόγια» σημειώνει ο σαρακατσάνος λόγιος εκπαιδευτικός Ευριπίδης Μακρής, πως φανερώνει τον πόνο και την οδύνη αντρών και γυναικών, όχι για τον πόλεμο, γιατί ξέρουμε με πόση γενναιότητα πολεμούσαν επί ένα χρόνο οι πολιορκημένοι και δεν λογάριαζαν τον θάνατο, αλλά «για τον χωρισμό». Οι Έλληνες σε όλες τις περιπτώσεις αντιμετώπιζαν περήφανα κι αντρίκεια τον θάνατο στην μάχη, αλλά η Ηρωική Έξοδος του Μεσολογγίου ήταν σπανιότατο ηρωικό επεισόδιο, που ενέπνευσε όχι μόνο τον Λαό-τραγουδιστή αλλά ποιητές και καλλιτέχνες από όλον τον κόσμο εκφράζοντας το μεγαλείο της θυσίας των «Ελεύθερων Πολιορκημένων»
ΙΩΑΝΝΗΣ .Θ.ΚΟΥΤΣΟΚΩΣΤΑΣ
Γεωπόνος,τ.Υπ/δντής ΑΤΕ,τ.Γ. Γραμ. και μέλος Επιστ.Επιτροπήςτης Π.Ο.Σ.Σ)
Από τις γιορταστικές εκδηλώσεις για τη ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου