Του Καρυώτη Αθανάσιου
|
ΑΦΗΓΗΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟ ΤΣΕΛΙΓΚΑ ΚΩΣΤΑ ΝΑΝΑ ΘΕΙΟ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΥ.
Γράφει ο Κώστας Νανάς
Γεγονότα που συνέβησαν πριν 90 χρόνια περίπου.
Για το επεισόδιο εξοντώσεως συμμορίας κομιτατζήδων το έτος 1932 στο βουνό Καϊμάκ τσαλάν της περιφερείας Εδέσσης. Όπως όλοι οι Σαρακατσαναίοι, εκείνα τα χρόνια, έβγαιναν στα βουνά με τις οικογένειές τους και με τα πρόβατά τους, έτσι και ή ομάδα μας πού αποτελούνταν από τέσσερα « ταράφια » (δύο ταράφια Νανέοι ένα Μπέηδες και ένα Γιαννακέοι μέ σαράντα οικογένειες και με τσεληγκάδες τον Βασίλη Νανά, Χρίστο Νανά και Ηλία Μπέη,
Ενοικιάσαμε τα βοσκοτόπια τού Καϊμακ Τσιαλάν πού βρίσκονται στα Σερβικά σύνορα. Τα χρόνια εκείνα οι παραμεθόριες περιοχές πού αρχίζουν από τούς πρόποδες τού Γράμμου μέχρι τού Όρους Μπέλες των Βουλγαρικών συνόρων κατοικούνταν από ανθρώπους πού οι περισσότεροι από αυτούς μιλούσαν την γλώσσα των Σλαυομακεδόνων, αν και οι περισσότεροι από αυτούς ήταν καθαροί Έλληνες, όμως ένα μικρό ποσοστό από αυτούς ή ήσαν Βουλγαρίζοντες ή δεν είχαν καθόλου Εθνική συνείδηση.
Το 1932 κατά μήνα Οκτώβριο μία συμμορία Κομιτατζήδων από 9 άτομα μπήκε από τα Βουλγαρικά σύνορα στην Ελλάδα με την εντολή από το Βουλγαρικό κομιτάτο, να κάμει διάφορα σαμποτάζ και ειδικότερα να ανατινάξει τη σιδηροδρομική γέφυρα στο Ξυνό νερό της περιοχής Άμυνταίου για να τονώσει το ηθικό των Βουλγαρίζοντων και τών ταλαντευομένων. Όμως οι ελληνικές στρατιωτικές αρχές της παραμεθορίου τούς αντελήφθησαν μόλις μπήκαν στο Ελληνικό έδαφος, τούς καταδίωξαν και οι έξη από αυτούς, αφού δεν μπόρεσαν να προχωρήσουν στο Έλλ. έδαφος αναγκάσθηκαν να επιστρέψουν μέσα από τά Σερβικά σύνορα πάλι στην Βουλγαρίζοντες. Οί τρείς όμως από αυτούς, όπως φαίνεται οι πιο τολμηροί, ξεκόπηκαν από τούς άλλους 6 προχώρησαν και ακολούθησαν πορεία παράλληλα με τα Σερβικά σύνορα προς την περιοχή Φλωρίνης όπου βρίσκεται και ή γέφυρα τού Ξυνού νερού για να εκτελέσουν τον αντικειμενικό τούς σκοπό δηλαδή να ανατινάξουν τη γέφυρα.
Όμως οί στρατιωτικές αρχές από την ώρα πού μπήκαν στο Ελληνικό έδαφος τούς έφερναν κατά πόδι. είχαν στήσει δέ διάφορα καρτέρια ( ενέδρες) σέ διάφορα σημεία. από όπου υπήρχε ενδεχόμενο να περάσουν. Στά κονάκια τά δικά μας είχε πιάσει καρτέρι από πολλές μέρες ένα απόσπασμα χωροφυλάκων, ειδοποιήθηκαν δε και οι δικοί μας οί τσελιγκάδες καί οί τζιομπαναρέοι γιά τό ενδεχόμενο αυτό με τήν εντολήν άν ειδούν τίποτε νά ειδοποιήσουν τό απόσπασμα. Πλήν όμως κατά τύχη εκείνη την ημέρα πού φάνηκαν οί Κομιτατζήδες το απόσπασμα είχε φύγει γιά νά στήσει αλλού καρτέρι._
Όπως ξέρουμε άπ'τά παληά χρόνια τό τουφέκι στό Σαρακατσιάνο ήταν ό αχώριστος σύντροφος, διότι όπως ζούσε στις ερημιές εκινδύνευε και αυτός και το κοπάδι του άπ’ τα διάφορα κακοποιά στοιχεία, ληστές, ζωοκλέφτες καί από Τουρκοκρατίας ακόμα εκινδύνευε από τούς Τούρκους με τούς οποίους ό Σαρακατσάνος δέν είχε ποτέ αγαθές σχέσεις, διότι όπως ήταν έκ φύσεως φιλελεύθερο στοιχείο δέν υπέκυψε ποτέ στόν κατακτητή. Πάντοτε όπου καί να βρισκόταν τον πολεμούσε. Έτσι καί ή Όμάδα μας πότε μέ τήν άδεια τών στρατιωτικών αρχών πότε με την ανοχή των, χωρίς άδεια, πάντοτε όπλο φορούσε. Άλλως τε τούς υπολόγιζαν οί στρατιωτικές αρχές κιί ασφαλείς φρουρούς τών συνόρων. Έτσι βρεθήκαμε καί στήν περίπτωση τής εισβολής των κομιτατζήδων πάνοπλοι.
Τίς μέρες εκείνες ετοιμαζόταν τό τσελιγκάτο γιά νά ξεκινήσει γιά τά χειμαδιά θά ήταν γύρω στίς 5 μέ 10 Όκτωβρίου ( παληό ημερολόγιο ) έβρεχε άπό τήν προηγουμένη μέρα καί είχαν πιάσει καί ή κορυφή ολίγο χιόνι. Είχαν συγκεντρωμένα καί τά άλογα καί σακιασμένα καί τά ρούχα καί τά κοπάδια ετοιμασμένα γιά νά φορτώσουν τήν επομένη. Τό πρωϊ τής ημέρας εκείνης βγήκε ό Κώστας Μπέης νά αγναντέψει νά είδή πού είναι τά άλογα καί είδε τρείς άνθρώπους μέ χακί νά προχωρούν ένας πίσω από τον άλλον άπ'τήν θέσι Κοτρώνη πού ήταν σπανό και νά μπαίνουν στο δάσος μέ κατεύθυνσι πρός τά κονάκια.
Ή τοποθεσία αυτή ήταν πλαγιά πού στό άπάνω μέρος καλύπτονταν μέ αραιά πεύκα και στο κάτω με Όξυές πυκνές. Κ δέ σέ μιά μεγάλη Σάρα, Χάλασμα, πού δεν ήταν δυνατόν νά περάσει άνθρωπος. Οί Κομιτατζήδες, για αυτούς πρόκειτε καί αυτοί ήταν, προχώρησαν μέσα από το πυκνό δάσος δηλαδή μέσα από τίς οξιές γιά νά καλύπτονται, μέ κατεύθυνση πρός τά κάτω φαίνεται ότι δέν ήξεραν πώς εκεί ήταν κονάκια καί μόλις έφτασαν στή Σάρα καί δέν μπορούσαν νά περάσουν σταμάτησαν έκεί πλακωμένοι μέσα σέ κάτι κέδρα καί έστησαν παρατηρητήριο. πίσω άπό ένα χοντρό πεύκο μέ κατεύθυνσι πρός τά πάνω πρός τά άραιά πεύκα.
Οί δικοί μας, όσοι βρέθηκαν τήν ώρα εκείνη στα κονάκια μόλις τούς ειδοποίησε ό Κώστας ό Μπέης ότι είδε τρείς ανθρώπους ύποπτους με χακί να μπαίνουν στο δάσος έκαμαν σύσκεψη και κατέστρωσαν τη στρατηγική πού θα ακολουθήσουν για να τούς εξοντώσουν ή να τούς συλλάβουν. Είχαν όμως μια μικρή αμφιβολία μήπως οι άνθρωποι πού μπήκαν στο δάσος ήταν τίποτε στρατιώτες απ' τα φυλάκια των συνόρων. Το ενδεχόμενο όμως αυτό το απέκλεισε ό Χρίστος Νανάς ό οποίος σαν μεγαλύτερος και είχε και πείρα από αυτά πράγματα ήταν και ό αρχηγός της ομάδας πού θα λάβαινε μέρος στην επιχείρηση _ Διότι οί στρατιώτες τού φυλακίου δέν είχαν καμιά δουλειά να μπούν στο δάσος. πρωϊ πρωϊ. Επομένως οι άνθρωποι με τό χακί ήταν οί κομιτατζήδες.
Αυτοί πού έλαβαν μέρος στην επιχείρηση ήταν 1) Χρήστος Νανάς, 2) Πάνος Γιαννακός, 3) Κων/νος Μπέης, 4) Ηλίας Καλέτσιος, 5) Θεόδωρος Ρίζος, 6) Δημήτριος Κουτούλας, 7)Κων/νος Σούρλας, Νανάς Γεώργιος καί 9 ένας δασοφύλακας Μπυρώζης ονομαζόμενος πού κατά τύχη βρέθηκε την ημέρα εκείνη εκεί. Αποφάσισαν δε οι μεν 4 από αυτούς να ερευνήσουν το αραιό δάσος με τα πεύκα και οι άλλοι 5 το δάσος με τις οξυές. Έτσι ξεκίνησε ή παγάνα και οι 4 πού ανέλαβαν να ερευνήσουν το δάσος με τα αραιά πεύκα βγήκαν στο Χάλασμα πιο ενωρίς από τούς άλλους 5 διότι το μέρος αυτό είχε ορατότητα και δεν είχε και πτυχές οι άλλοι όμως 5 επειδή το δάσος με τις οξυές ήταν στο πυκνό άργησαν λίγο καί βγήκαν στο χάλασμα πιο αργά από τούς άλλους 4. Οί 4 οι οποίοι ήταν ό Χρίστος Νανάς ό Πάνος Γιαννακός ό Κώτσιος Σούρλας καί ό δασοφύλακας Μπυρόζης αφού βγήκαν στο χάλασμα καί δέν βρήκαν τίποτε κάθησαν καί περίμεναν να έλθουν και οι άλλοι 5. Όμως οί Κομιτατζήδες τούς είδαν έβγαιναν καί είχαν στρέψει τα όπλα προς τα εκεί με το δάχτυλο στη σκανδάλη έτοιμοι νά τούς πυροβολήσουν τη στιγμή όμως εκείνη βγήκαν και οι 5 από τις οξυές και πρώτος καθώς έρχονταν ό Λίας ό Καλέτσιος τούς πυροβόλησε και τραυμάτησε έναν από αυτούς.
Αμέσως οί Κομιτατζήδες έστρεψαν τα όπλα προς τούς κάτω προς τον Καλέτσιο και τότε άρχισε ή μάχη. Οί Κομιτατζήδες άρχισαν να ρίχνουν και χειροβομβίδες. Τότε ό Χρίστος Νανάς οχυρωμένος πίσω από έναν πεύκο χοντρό πυροβόλησε και σκότωσε έναν από τούς Κομιτατζήδες. Ή μάχη διήρκεσε μέχρι την νύχτα και όταν πήρε το σκοτάδι οι Κομιτατζήδες έπαψαν να πυροβολούν διότι οι 2 από αυτούς είχαν σκοτωθεί και ό τρίτος τραυματισμένος στο χέρι έριχνε κάπου κάπου καμιά χειροβομβίδα για αυτό καθώς ήταν σκοτάδι δεν μπορούσαν να τον πλησιάσουν καί έτσι κατόρθωσε και γλύστρησε μέσα από τις οξυές καί έφυγε τραυματισμένος και παρουσιάσθηκε τό πρωϊ κάτω στον κάμπο της Αριδαίας σε ένα χωριό πού λεγόταν Όρμα.
Το πρωϊ με όλα τα προφυλακτικά μέτρα_ πήγαν οι δικοί μας στον τόπο της μάχης και βρήκαν τούς 2 Κομιτατζήδες σκοτωμένους καί ό τρίτος έλειπε. Ειδοποίησαν τότε τις στρατιωτικές αρχές οί οποίες αφού ήρθαν και είδαν και αυτούς τούς σκοτωμένους τούς έθαψαν συνεχάρησαν Τούς δικούς μας και τούς κάλεσαν στην Αριδαία όπου είχεν έδρα ό στρατός εκεί τούς παρασημοφόρησαν και τμήμα στρατού παρήλασε μπροστά τους και τούς απέδωσε τιμές._
ΥΓ 1. Ο Κώστας Νανάς κατοικούσε εν ζωή στο Λουτρό Λαρίσης. Κατέγραψε το γεγονός που έζησε, για το οποίο είχα ακούσει σε συζητήσεις διηγήσεις συγγενών τσελιγκάδων από το σόι της μητέρας μου. Με την μεσολάβηση της ο μπάρμπα-Κώστας Νανάς, όπως τον προσφωνούσαν, ανταποκρίθηκε στο αίτημα μου. Ή καταγραφή έγινε αρχές της δεκαετίας του 1980. Ο Κώστας Νανάς ήταν ένας Σαρακατσάνος συγκροτημένος, ευγενής, μετρημένος σε όλα του γραμματιζούμενος , φαίνεται από τον τρόπο γραφής και την καλλιγραφία του κειμένου του ( κράτησα την σύνταξη, την ορθογραφία, τα σημεία στίξης του χειρόγραφου κειμένου απολύτως). Απέκτησε 4 παιδιά και 1 κορίτσι, κατά την δική μας λογική, έφυγε δε από τον μάταιο τούτο κόσμο το 1997.
ΥΓ 2.Μετά από αυτή την μάχη, και με την πιθανότητα αντιποίνων, με ευθύνη των στρατιωτικών αρχών το τσελιγκάτο από το 1933 εγκαταστάθηκε στην ΜΠΕΛΑ-ΒΟΔΑ στην περιοχή των Πρεσπών πάνω από τον Άγιο Γερμανό.
ΥΓ 3. Πρώτη φωτό το ΚΑΪΜΑΚΤΣΑΛΆΝ κάτω από τα σύννεφα, δεύτερη φώτο το χωριό Όρμα Αλμωπίας, τρίτη φώτο η κορυφή της ΜΠΈΛΑ-ΒΌΔΑ και στο βάθος οι Πρέσπες.
Φωτογραφία του Γιώργος Αλ Σουφλιάς.
Φωτογραφία του Γιώργος Αλ Σουφλιάς.