flag vizantioflag hellas

Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.   twitter   facebook  

"Πολιτισμός των Σαρακατσαναίων και Τύπος" του Γιώργου Καπρινιώτη

Kapriniotis Giorgos

 

Γιώργος Καπρινιώτης

 

«Τελευταία ευκαιρία…». αποσπάσματα από την ομιλία μου στο Γ΄ Διεθνές Συνέδριο των Σαρακατσαναίων στη Λαμία (Μάρτιος 2016), με τίτλο   «Πολιτισμός των Σαρακατσαναίων και Τύπος, Ιστορία και συμβολή του περιοδικού «ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ».

« Το πρώτο σου χρέος είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους .Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος , να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει. ( Ν. Καζαντζάκης: «Ασκητική »)

Γιατί είναι απαραίτητη η καταγραφή και η διάσωση του πολιτισμού των Σαρακατσάνων

Η σημερινή πρώτη γενιά, κατά πρώτο λόγο, και η δεύτερη ως ένα βαθμό, δεν έχουν βιώματα και μνήμες από το παρελθόν της νομαδικής ζωής και του πολιτισμού των Σαρακατσαναίων. Επομένως, μόνο η σημερινή τρίτη γενιά έχει μέσα της βιώματα, εμπειρίες και μνήμες του παρελθόντος. Αδήριτος ο χρόνος δεν αφήνει πια πολλά περιθώρια ζωής σε αυτή τη γνήσια και αυθεντική πηγή του πολιτισμού μας. Ολοένα και λιγοστεύουν οι Σαρακατσάνοι του νομαδικού βίου, δηλαδή οι γνήσιοι εκφραστές της παλαιότερης μορφής ζωής. Είναι βέβαιο ότι έφυγαν αρκετοί πρόγονοί μας, που πήραν μαζί τους πλευρές από τη ζωή και τον πολιτισμό, χωρίς να τους αξιοποιήσουμε και να τους εκμεταλλευτούμε. Αυτό σημαίνει ότι κάποιες όψεις τού πολιτισμού μας έχουν χαθεί οριστικά από ολιγωρία δική μας. Δεν εξαιρώ ούτε τον εαυτό μου. Αλλά ως εδώ, περαιτέρω απώλεια στοιχείων της ζωής και του πολιτισμού μας πρέπει να σταματήσει. Υπάρχουν ακόμη ανόθευτες και πλούσιες σαρακατσάνικες πηγές, στις οποίες οφείλουμε να ανατρέξουμε και έτσι να αντλήσουμε/εξασφαλίσουμε πολύτιμα στοιχεία, τα οποία θα ενδυναμώσουν το ωραίο μωσαϊκό του λαϊκού μας πολιτισμού.   Οι καιροί «ου μενετοί».

Μπορώ να σας εξομολογηθώ ότι συνάντησα Σαρακατσάνους αγράμματους, προχωρημένης ηλικίας, που με εξέπληξαν με τη διαύγεια του πνεύματός τους και με τον πλούτο των αναμνήσεών τους. Μάλιστα, σε δύο περιπτώσεις, είχα την εντύπωση ότι βρήκα ακριβό χρυσορυχείο. Πιστεύω ότι υπάρχουν ακόμη τέτοιοι Σαρακατσάνοι, έστω και λίγοι, που κουβαλούν πλούσιες μνήμες από δικά τους βιώματα και πρέπει το γρηγορότερο, ή καλύτερα άμεσα, να τους εκμεταλλευτούμε. Αρκετοί από αυτούς δεν διηγούνται μόνο τα δικά τους βιώματα, αλλά αναφέρουν ιστορίες και περιπέτειες Σαρακατσαναίων, που άκουσαν από άλλους μεγαλύτερους. Αυτές οι ιστορίες, όπως γίνεται αντιληπτό, είναι πολύτιμες για την πορεία και τον πολιτισμό των Σαρακατσάνων.

Τρόποι ανάδειξης του πολιτισμού. Ο ρόλο της ΠΟΣΣ και των τοπικών συλλόγων.

Στο μέγα θέμα της διάσωσης, της καταγραφής, της προβολής και της διαιώνισης του πολιτισμού των Σαρακατσαναίων τον πρώτο λόγο έχουν η Π.Ο.Σ.Σ. και οι κατά τόπους σύλλογοι, σύνδεσμοι ή αδελφότητες. Βέβαια, δεν αποκλείεται και σε ατομικό επίπεδο να έχουμε καταγραφή και διάσωση, όμως μέσω της Π.Ο.Σ.Σ. και των συλλόγων θα έχουμε τα καλύτερα αποτελέσματα και στη διάσωση και στη διάδοση.

Νομίζω ότι είναι επιτακτική ανάγκη, πέρα από τη δυνατότητα που έχει ο καθένας να συλλέγει και να καταγράφει πάσης φύσεως πληροφορίες από το παρελθόν μας, να γίνει μια οργανωμένη προσπάθεια, κάτω από τη καθοδήγηση της Π.Ο.Σ.Σ. και των τοπικών συλλόγων. Για διευκόλυνση μπορεί να καταρτιστούν ενδεικτικά ερωτηματολόγια που θα απευθύνονται σε άντρες και γυναίκες και θα καταγράφονται οι απαντήσεις τους. Βέβαια, δεν αποκλείεται να αφήνουμε τους παλαιότερους να διηγούνται και αυθόρμητα όσα θυμούνται από τον παρελθόν του πολιτισμού μας.

Σε μια τέτοια οργανωμένη πανσαρακατσάνικη προσπάθεια θα έχουμε τη δυνατότητα να εμπλέξουμε και τις τρεις γενιές. Οι παλαιότεροι θα διηγούνται και οι νεότεροι θα καταγράφουν. Στους νεότερους σαφώς περιλαμβάνουμε και τους μαθητές της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αλλά και τους φοιτητές. Αν αυτό γίνει, όπως προαναφέραμε, με οργανωμένο τρόπο - μέσω της Π.Ο.Σ.Σ. και των συλλόγων - θα έχουμε τη δυνατότητα να εκμεταλλευτούμε όλους τους Σαρακατσάνους και όλες τις Σαρακατσάνες, όπου γης, και έτσι να μην αφήσουμε κανένα περιθώριο για άλλες πολιτιστικές απώλειες. Φυσικά, αυτή η προσπάθεια θα πρέπει να επεκταθεί και σε χώρες του εξωτερικού, εκεί δηλαδή που υπάρχουν Σαρακατσάνοι. [Ο συντονιστικός ρόλος σίγουρα ανήκει στην Π.Ο.Σ.Σ.]

Βέβαια, είναι απαραίτητο η καταγραφή να γίνεται με μαγνητόφωνο ή κινητό τηλέφωνο, με φωτογραφίες και βιντεοσκοπήσεις. Έτσι, εκτός από τις πληροφορίες σε πτυχές του σαρακατσάνικου πολιτισμού, θα έχουμε συγχρόνως στα χέρια μας έναν επιπλέον πολύτιμο θησαυρό, δηλαδή την καταγραφή του γνήσιου γλωσσικού ιδιώματος των Σαρακατσαναίων. Και εφόσον γίνει, θα υπάρχει η δυνατότητα μελέτης του γλωσσικού ιδιώματος των Σαρακατσαναίων ανά χώρα και περιφέρεια. Αυτό το θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό και είναι ανάγκη να γίνει άμεσα, θα έλεγα. Και να μην ξεχνάμε ότι η γλώσσα αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της ταυτότητας κάθε λαού και κάθε κοινωνικής ομάδας. Ας φροντίσουμε να μην χαθεί ούτε μια λέξη8.

Σε αυτή τη γενική προσπάθεια συλλογής και καταγραφής του πολιτισμού, της ζωής και της παράδοσης, η εμπλοκή και των μαθητών, έχω την εντύπωση, ότι μπορεί καλύτερα να ξεκλειδώσει κάποιες σαρακατσάνικες καρδιές, που σε ερωτήσεις άλλων προσώπων κρατούν επιφύλαξη και δισταγμό. Θυμάμαι ότι μια θεία μου, όταν τη ρώτησα να μου πει κάποιο καλημέρι, μετά τον πρώτο στίχο κόμπιασε και μου απάντησε χαρακτηριστικά: «Όι, δεν μπορού να τα που, μωρέ Γιώργου;» Με αυτόν τον τρόπο θα επιτύχουμε και τη διάσωση του πολιτισμού αλλά και τη συμμετοχή της τρίτης γενιάς, γιατί το ζητούμενο είναι να παραδώσουμε στους μεταγενεστέρους όλες τις πλευρές του πολιτισμού των Σαρακατσάνων.

Είπαμε ότι, σε πρώτο επίπεδο, ο γενικός καθοδηγητικός ρόλος ανήκει στην Π.Ο.Σ.Σ. και σε ένα δεύτερο επίπεδο θα κληθούν οι τοπικοί σύλλογοι να υλοποιήσουν την όλη προσπάθεια. Για την δράση των συλλόγων θεωρώ σημαντικό να ορίζει ο καθένας άτομα-Συνδέσμους σε πόλεις και χωριά, οι οποίοι θα έρχονται σε άμεση επαφή με έναν αριθμό Σαρακατσάνων. Αυτό θα είναι μέλημα του κάθε συλλόγου. Αυτοί θα δίνουν οδηγίες, πληροφορίες και θα συλλέγουν πάσης φύσεως υλικό, όχι μόνο ό,τι θα καταγράφεται αλλά και ό,τι υλικό θα συλλέγεται για δημιουργία ή εμπλουτισμό των σαρακατσάνικων λαογραφικών μουσείων.

Όπως είναι αυτονόητο, η συλλογή πολιτιστικού και παραδοσιακού υλικού θα πρέπει όχι μόνο να καταγράφεται αλλά και να δημοσιοποιείται. Και σε αυτό πάλι η Π.Ο.Σ.Σ. και οι σύλλογοι καλούνται να παίξουν πρωταρχικό ρόλο. Δεν μπορεί ένας σύλλογος να εξαντλεί τη δραστηριότητά του απλώς σε ανταμώματα, χορούς και παρελάσεις. Σε όλα τα καταστατικά των συλλόγων, αλλά βεβαίως και της Π.Ο.Σ.Σ., ειδικό άρθρο9 κάνει λόγο για τα μέσα επίτευξης των σκοπών τους. Επιγραμματικά αναφέρουμε: έκδοση εφημερίδας, περιοδικού, βιβλίων, δημοσίευση άρθρων ή μελετών στα μέσα ενημέρωσης- δημιουργία βιβλιοθήκης έντυπης και ηλεκτρονικής –Λαογραφικό μουσείο –δημιουργία στάνης και αξιοποίηση κ.α

Για τον ομιλούντα πολιτιστικός σύλλογος που δεν εκδίδει κάποιο έντυπο, ηλεκτρονικό ή όχι, εφημερίδα, βιβλία ή περιοδικό, δεν εκπληρώνει στο ακέραιο τους σκοπούς της ίδρυσής τους. [Αναφορά σε προσωπικό θέμα παραίτησης από Δ.Σ.].

Προώθηση και διανομή έντυπου ή ηλεκτρονικού τύπου

Το ζήτημα της προώθησης και διανομής κάθε μορφής έντυπου ή ηλεκτρονικού υλικού, που εκδίδονται από την Π.Ο.Σ.Σ. ή τους συλλόγους Σαρακατσαναίων είναι πάρα πολύ σημαντικό. Έχω την αίσθηση ότι στο θέμα αυτό υπάρχει μια δυστοκία, όπως και στο πρόβλημα της συνδρομής των μελών προς τους συλλόγους. Η υπόμνηση που γίνεται μέσω εφημερίδων και περιοδικών δεν έχει, νομίζω, τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Η εγγραφή μελών και η αποστολή βιβλίων, περιοδικών ή εφημερίδων χωλαίνει στο θέμα της οικονομικής τακτοποίησης. Γι’ αυτό, επανέρχομαι στα άτομα - Συνδέσμους των συλλόγων, που θα μπορούν κάλλιστα όχι μόνο να διαθέτουν έντυπο υλικό αλλά και να εισπράττουν άμεσα το προβλεπόμενο αντίτιμο. Προσωπικά, έχω δοκιμάσει αυτό που προτείνω με πολύ καλά αποτελέσματα.

Συμπερασματικά, μια οργανωμένη προσπάθεια συλλογής, ανάδειξης και προβολής του πολιτισμού και της παράδοσής μας, εντός και εκτός Ελλάδας, είναι υποχρέωση όλων μας. Στην Π.Ο.Σ.Σ. και στους συλλόγους ανήκει η πρωτοβουλία να γίνει με οργανωμένο τρόπο η συλλογή, καθώς και η συνεργασία τους για την ανάληψη κοινών δράσεων. Ιδανικό θα ήταν κάθε σύλλογος να δημιουργήσει α) Λαογραφικό σαρακατσάνικο μουσείο β) Σαρακατσάνικη στάνη επισκέψιμη γ) βιβλιοθήκη έντυπη και ηλεκτρονική, όπου θα περιλαμβάνονται όλα τα βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά που σχετίζονται με την ιστορία και τον πολιτισμό των Σαρακατσάνων δ)) έκδοση κάποιου εντύπου, σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή ε)ανάληψη έκδοσης βιβλίων που αναφέρονται στον πολιτισμό και στη ζωή των Σαρακατσάνων, ε)οργάνωση εκδηλώσεων αναβίωσης σκηνών και τρόπων ζωής του παρελθόντος, στ) έκδοση CD, DVD με τραγούδια και το γλωσσικό ιδίωμα των Σαρακατσάνων, κατά περιοχή στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (π.χ. Ήπειρο, Θεσσαλία κλπ).

Στο σημείο αυτό θα πρότεινα, έστω και δοκιμαστικά, για εκμετάλλευση, τη δημιουργία ενός σαρακατσάνικου οικισμού, όπου θα μπορούσαν να διαμένουν τουρίστες, Έλληνες ή ξένοι.

Η κοινή καταγωγή μας και οι κοινές ρίζες, η ενότητα της μακραίωνης παράδοσης και του πολιτισμού μας, μας θέλουν ενωμένους και συμμέτοχους με αισθήματα αλληλεγγύης , συμπαράστασης και εθελοντισμού. Ο πολιτισμός των Σαρακατσαναίων αποτελεί μία ενδιαφέρουσα ψηφίδα του ελληνικού πολιτισμού. Αυτόν έχουμε χρέος, να τον καταγράψουμε, να τον αναδείξουμε, να κρατήσουμε τα διαχρονικά του στοιχεία, αξίες και αρχές και να τον παραδώσουμε στις επόμενες γενιές.

Έχει ειπωθεί ότι, όταν σβήνει ένας ηλικιωμένος, είναι σαν καίγεται μια βιβλιοθήκη. Σίγουρα, έχουν καεί αρκετές βιβλιοθήκες. Ας μην επιτρέψουμε να καούν κι άλλες. Πιστεύουμε πως χρειάζεται μια πανσαρακατσάνικη προσπάθεια, ώστε να καταγράψουμε τη γνήσια και παμπάλαιη παράδοσή μας. Οι παλαιότεροι – όσοι για διάφορους λόγους αδυνατούν να γράψουν - θα αφηγούνται και οι νεότεροι θα καταγράφουν. Τι θα καταγράφεται. Ενδεικτικά αναφέρουμε: δημοτικά τραγούδια, έθιμα, παραδόσεις, αινίγματα, παραμύθια, ευτράπελες διηγήσεις (μουραπάδες), παροιμίες, παροιμιακές εκφράσεις, σκηνές από τη νομαδική ζωή, κτηνοτροφικές εργασίες στις τέσσερις εποχές του χρόνου, συζητήσεις ανδρών, γυναικών, γερόντων, τρόποι διασκέδασης (γάμοι , αρραβώνες, γιορτές, πανηγύρια), παιγνίδια (αγοριών, κοριτσιών, ηλικιωμένων), ασχολίες ανδρών και γυναικών, ονόματα ζώων, ποικιλίες σφυριγμάτων κ.α. Αν τα καταγράφουμε, όπως ακριβώς θα μας τα διηγούνται οι ηλικιωμένοι, θα έχουμε συγχρόνως στα χέρια μας έναν επιπλέον πολύτιμο θησαυρό, δηλαδή την καταγραφή του γνήσιου γλωσσικού ιδιώματος των Σαρακατσαναίων.